Modelunek chiaroscuro i cangiante
Jednym ze środków artystycznych budujących iluzję natury w malarstwie jest modelunek światłocieniowy. Polega on na różnicowaniu partii oświetlonych od ocienionych, odzwierciedleniu cieni rzucanych przez poszczególne elementy kompozycji, jak też wszelkich refleksów światła. Dawni mistrzowie wypracowali dwie proste techniki modelunku, dzięki którym na dwuwymiarowej powierzchni oddawali wrażenie trójwymiarowej przestrzeni. Jedną z nich było chiaroscuro, a drugą cangiante.
Chiaroscuro, które zazwyczaj (i niezbyt precyzyjnie) bywa używane na określenie silnych kontrastów światłocieniowych, w istocie odnosi się to takiego modelowania brył, w którym oświetlone partie danego koloru są jasne, zacienione ciemne, a pomiędzy nimi następuje mniejsza lub większa gradacja odcieni. Modelunek chiaroscuro był podstawowym elementem kształcenia w dawnych warsztatach. Leonardo da Vinci w pracowni Andrei Verrocchia, podobnie, jak inni uczniowie mistrza, studiował rozkład światła i cienia rysując utrwalone gipsem udrapowane tkaniny (patrz il.). „Recepcji świateł” poświęcił wiele miejsca w swoich notatkach do traktatu o malarstwie. Zwracał uwagę nawet na takie niuanse jak światło odbite.
Leonardo da Vinci, studium draperii, ok. 1470-75, Luwr, Paryż
Natomiast w technice cangiante światło i cień oddane są odmiennymi barwami, tak, jak w mieniącej się jedwabnej tafcie, w której nitki wątku i osnowy różnią się kolorami. To metoda dająca bardzo dekoracyjne efekty, świetnie nadaje się do malowania opalizujących draperii świętych, skrzydeł aniołów, albo szat wytwornych modeli ubranych w jedwabne tkaniny. W scenach naturalistycznych, rodzajowych może wydać się nieco sztuczna i od XVII wieku stosowana była rzadko.
Andrea Mantegna, „Madonna z Dzieciątkiem, św. Marią Magdaleną i św. Janem Chrzcicielem”, ok. 1490-1505, National Gallery, Londyn
Obie metody mogły być używane jednocześnie, dla urozmaicenia modelunku i efektów artystycznych. W „Tondo Doni” Michała Anioła (patrz il.) czerwona suknia i niebieski płaszcz Madonny malowany jest chiaroscuro – światła i cienie różnią się stopniem nasycenia koloru i światła; natomiast zielona podszewka płaszcza Marii i wierzchni szata Józefa wykonane są w technice cangiante. W cieniach i półcieniach podszewka jest zielona, a światła żółte, z kolei płaszcz Józefa ma ciemne, oranżowe cienie, a światła złociste. Inne często używane zestawienia to błękit i czerwień, bądź róż oraz zieleń i oranż (patrz il.). Ferię mieniących się kolorów zastosował Andrea Mantegna w przedstawieniu Madonny z Dzieciątkiem, św. Marią Magdaleną i św. Janem Chrzcicielem (patrz il.). Metody chiaroscuro i cangiante nie zależały od spoiwa i sposobu aplikacji farb, posługiwali się nimi zarówno artyści malujący w technice al fresco, jak i temperowej, czy olejnej.
Michał Anioł, „Tondo Doni”, 1504–1506, Gallerie degli Uffizi, Florencja
Michał Anioł, prorok Daniel, fragment fresku ze sklepienia Kaplicy Sykstyńskiej, 1508–1512
Może zainteresuje Cię...
Wszelkie teksty przedstawione na stronie grazynabastek.pl są objęte prawem autorskim. Kopiowanie, przetwarzanie, rozpowszechnianie tych materiałów w całości lub w części bez zgody Autorki jest zabronione.
Projekty logotypów: Darek Bylinka – Ubawialnia
Wykonanie strony: Sztuka do kawy
Zdjęcie w nagłówku strony: © Matthew Hollinshead