Po co sztuka? Odcinek 18: O histerii i herstorii. Rozmowa z Sonią Kiszą
W tym podcaście rozmawiam z Sonią Kiszą, autorką książki „Histeria sztuki. Niemy krzyk obrazów”. Wspominamy słynne artystki – Sofonisbę Anguissolę i Artemisię Gentileschi oraz rozprawiamy o współczesnych, feministycznych interpretacjach starych mitów i losach ich bohaterek i bohaterów – Meduzie, Perseuszu, Atenie i Posejdonie. Czasem się spieramy, np. o funkcje brutalnych scen w przedstawieniach męczeństw świętych i rolę dawnych mistrzów w kształtowaniu treści dzieł, ale zgadzamy się w kwestiach pryncypialnych i podobnie jak Guerilla Girls, nawołujemy do obecności dzieł kobiet w muzeach i galeriach oraz samych kobiet we współczesnych instytucjach kultury.
Słuchajcie nas tu: link do Spotify, a poniżej reprodukcje dzieł, o których wspominamy w rozmowie i komentarze.
Artemisia Gentileschi, „Zuzanna i starcy”, ok. 1610, obraz na płótnie, 170 cm × 119 cm, Schloss Weißenstein, pałac w Pommersfelden, Bawaria
Kathleen Gilje, „Zuzanna i starcy. Rentgenogram”, 1988
Kathleen Gilje jest artystką, a także konserwatorką malarstwa. Dzięki wiedzy o technikach dawnych mistrzów stworzyła kopię obrazu Artemisii Gentileschi „Zuzanna i starcy”, wykonując rzekomą, pierwotną wersję tej kompozycji, ukrytą pod kolejnymi warstwami farby, a następnie wykonała rentgenogram swego obrazu. To szokująca interpretacja dzieła Artemisii, ukryta pod przemalowaniem i ujawniona dzięki promieniom X. Kopistka pod widoczną gołym okiem kompozycją, schowała inną, dramatyczną redakcję tematu, w której Zuzanna nie zakrywa się wstydliwie przed podglądającymi ją starcami lecz przeraźliwie krzyczy i trzyma nóż, gotowa do swej obrony. To znakomita mistyfikacja nawiązująca do osobistych przeżyć malarki.
Benvenuto Cellini, „Perseusz z głową Meduzy”, 1545-1554, odlew brązowy, wys. 550 cm, Loggia dei Lanzi, Florencja
Luciano Garbati, „Meduza z głową Perseusza” (oryginał 2018 r,), odlew brązowy w Collect Pond Park w Nowym Jorku wykonany w 2020 roku
Współczesna kultura dokonała większego przewrotu w micie o Meduzie niż Owidiusz. W centrum Mannhatanu, na wprost wejścia do Sądu Karnego hrabstwa Nowy Jork w 2020 roku stanęła rzeźba argentyńsko-włoskiego artysty Luciano Garbatiego przedstawiająca Meduzę z głową Perseusza. Wykonana została w 2018 roku, ale jej zdjęcie na Facebooku twórcy zyskało popularność w mediach społecznościowych i towarzyszyło ruchowi MeToo i rozgorzałej wówczas dyskusji o seksualnej przemocy. Lokalizacja odlanej w brązie Meduzy Garbiatiego nie jest przypadkowa, to w tym sądzie Harvey Weinstein usłyszał wyrok za przestępstwa na tle seksualnym. Rzeźba Garbatiego jest parafrazą słynnej rzeźby Celliniego, jej twórca świadomie nawiązał do posągu z florenckiej Piazza della Signoria, tyle tylko, że muskularnego mężczyznę zastąpił świetnie zbudowaną kobieta. Jednak nie triumfuje ona nad pokonanym, jak bohater renesansowej rzeźby. Nowojorska Meduza z opuszczonym mieczem jest raczej smutna i zacięta niż triumfująca.
Dzieło Garbatiego nie stało się jednak symbolem MeToo, a przyczyną była nie tylko niezbyt udana realizacja artystyczna i wygląd bohaterki przypominającej lalkę Barbi lecz niejednoznaczna wymowa rzeźby. W greckim micie Meduza została zgwałcona przez Posejdona, a Perseusz był jedynie wyposażonym w rozliczne, cudowne gadżety narzędziem w rękach bogów. Może zatem to głowa Posejdona powinna być atrybutem Meduzy? Krytycy rzeźby twierdzą również, że ciało gorgony jest zbyt wyidealizowane i stanowi raczej reklamę siłowni niż symbol prawdziwych bohaterek naszych czasów. Poza tym, czy kobiety mogą uzyskać przewagę nad mężczyznami (o ile to o przewagę w ogóle chodzi) jedynie wówczas, gdy grają zgodnie z męskimi zasadami?
Dzięki MeToo mit o Meduzie został zinterpretowany na nowo, jako symbol obwiniania i ponownego karania ofiar gwałtów. „Jak może być możliwy triumf, jeśli pokonujesz ofiarę?” – komentował starożytną legendę Garbati. Wszak Meduza została zgwałcona, potępiona i stracona, bohaterem został jej zabójca, a gwałciciel, pochodzący z kasty nieśmiertelnych bogów, nigdy nie został oskarżony. To dlatego współczesna Meduza Garbatiego dokonuje zemsty. Jest jeszcze jedna korzyść z odwrócenia mitu. Pomyślmy, co mogłyby zrobić Zeusowi jego rozliczne ofiary – Danae, Nemesis, Antiope, czy Leda, albo Tetyda Peleusowi… o ile mitologia napisana z punktu widzenia bohaterek potrzebowałaby takiej ilości bezmyślnej przemocy.
Ołtarz św. Barbary, retabulum z kościoła Św. Barbary we Wrocławiu, 1447, Muzeum Narodowe w Warszawie i kwatera z obcięciem piersi świętej
Logo podcastu: Darek Bylinka – Ubawialnia
Muzyka: fragmenty „Czarodziejskiej góry” Pawła Mykietyna
Montaż: Ewa Chyra
Może zainteresuje Cię...
Wszelkie teksty przedstawione na stronie grazynabastek.pl są objęte prawem autorskim. Kopiowanie, przetwarzanie, rozpowszechnianie tych materiałów w całości lub w części bez zgody Autorki jest zabronione.
Projekty logotypów: Darek Bylinka – Ubawialnia
Wykonanie strony: Sztuka do kawy
Zdjęcie w nagłówku strony: © Matthew Hollinshead