Sofonisba Anguissola, „Gra w szachy”, 1555 – w audycji „Jest taki obraz”
Szachy były grą królewską, rozrywką dobrze urodzonych mężczyzn, bowiem tylko im przypisywano niezbędną do tej gry inteligencję i zdolność przewidywania. W obrazie włoskiej malarki Sofonisby Anguissola partię szachów rozgrywają dwie kobiety, w dodatku bardzo młode. A może tylko udają?
Bohaterkami obrazu są siostry Sofonisby. Na otoku drewnianej planszy malarka pozostawiła łaciński napis, który identyfikuje postaci: "Panna Angussola, córka Amilcara, namalowała z natury trzy swoje siostry i piastunkę". Spośród pięciu sióstr malarki są przedstawione trzy: Lucia, Europa i Minerwa. Najstarsza Lucia, gra z młodszą Minerwą w szachy, a tymczasem najmłodsza z nich Europa przypatruje się grze. Siostrom towarzyszy piastunka, której łagodna twarz znana jest również z kilku innych obrazów Sofonisby.'
Współczesnym mistrzom szachowym nie udało się odczytać sytuacji rozgrywanej na planszy. Ustawienie pionów nie oddaje żadnej, możliwej sytuacji, a sama plansza nie powinna mieć czarnego pola po stronie najstarszej z dziewcząt lecz białe. Może zatem Sofonisba i jej siostry nie umiały grać w szachy? Malarka nie odzwierciedliła bowiem w obrazie żadnej konkretnej rozgrywki i źle ustawiła samą planszę. Portret miał wychwalać zalety panien Anguissola, przymioty ich umysłu i szlachetne urodzenie, ale w przypadku szachów nieco na wyrost.
A może szachownica posiada tutaj dodatkowe, metaforyczne znaczenie, jako pole życia i śmierci? Młode kobiety i stara piastunka podobnie jak szachowe figury i piony poruszają się w grze o nieuchronnym zakończeniu.
Obraz Sofonisby nie jest zatem zwykłym, domowym portretem sióstr artystki. Szachownica bywała porównywana do świata – na planszy ludzie walczą, zabijają się i ostatecznie odchodzą poza pole gry. W obrazie Sofonisby leży już sporo zbitych figur i pionów. Istotą dydaktyki szachowej było przypominanie o śmierci i nieuchronności przemijania. Nie tylko literaci lecz również kaznodzieje uciekali się do porównań szachowych, w których Bóg po ukończonej grze wrzuca zbite figury i piony do worka. Figury i piony pozostają zatem we władaniu śmierci, a zebrane do jednego worka tracą swe dotychczasowe przywileje i pozycje.
Obraz uznawany jest za jeden najznakomitszych dzieł Sofonisby. Stał się przedmiotem wielu interpretacji, w tym feministycznych, ich autorom, a najczęściej autorkom umknęła jednak ważna kwestia – młode kobiety, aby uchodzić za równie wykształcone, co mężczyźni, udają umiejętność gry w szachy i w ten sposób poszukują uznania.
Sofonisba Anguissola, „Gra w szachy”, 1555, płótno, 72 x 97 cm, Fundacja im. Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu – w audycji Polskiego Radia „Jest taki obraz”.
Może zainteresuje Cię...
Wszelkie teksty przedstawione na stronie grazynabastek.pl są objęte prawem autorskim. Kopiowanie, przetwarzanie, rozpowszechnianie tych materiałów w całości lub w części bez zgody Autorki jest zabronione.
Projekty logotypów: Darek Bylinka – Ubawialnia
Wykonanie strony: Sztuka do kawy
Zdjęcie w nagłówku strony: © Matthew Hollinshead